Απόψε δεν έχουμε φίλους
3 journalers for this copy...
Ένα μυθιστόρημα για τρεις γενιές Ελλήνων (1934-2008) που προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους, την ώρα που η Ιστορία δείχνει τα δόντια της. Γονείς και παιδιά, φοιτητές, μαθητές, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, μπακάληδες και αλάνια, γιαγιάδες και υπάλληλοι, συνδικαλιστές και ουδετερόφιλοι μαθαίνουν επώδυνα πως πρώτα κοιτάς πού χύθηκε το αίμα σου και ύστερα διαλέγεις πλευρά.
Ποια είναι η σωστή και ποια η λάθος απόφαση, όταν ο κόσμος γύρω καίγεται;
Ένα πολυπρόσωπο, πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, που διαβάζεται μονορούφι. Μια καλοδουλεμένη αφήγηση με αριστοτεχνική δομή που θέτει τον σύγχρονο έλληνα αναγνώστη μπροστά στο παρελθόν του.
Από τον εκδότη
Κριτική:
.. μας βεβαιώνουν οι νεκροθάφτες της!
Mε το Απόψε δεν έχουμε φίλους η από καιρό αναμενόμενη λογοτεχνική ενηλικίωση της Σοφίας Νικολαΐδου είναι επιτέλους γεγονός. Την περιμέναμε με αδημονία κι εντεινόμενη ανησυχία για την καθυστέρησή της, επειδή η Νικολαΐδου είχε δείξει από το ξεκίνημά της ότι είναι μια από τις πιο προικισμένες, τις πιο πολύτροπα ευαίσθητες φωνές στη νεότερη πεζογραφία μας και είχαμε βάλει ψηλά, ίσως υπερβολικά ψηλά, τον πήχη για τις επόμενες προσπάθειές της.
Ας θυμηθούμε εν τάχει. Πρωτοεμφανίστηκε το 1997, 29χρονη, με το Ξανθιά πατημένη, μια συλλογή σύντομων διηγημάτων, που εντυπωσίαζαν με το νεύρο, την αψιά φρεσκάδα και το υπόγειο πάθος του ύφους. Δύο χρόνια αργότερα έδωσε μια παρόμοια συλλογή, με τίτλο Ο φόβος θα σε βρει και θα΄σαι μόνος. ΄Επειτα, το 2002, επιχείρησε το πέρασμα στη μεγάλη φόρμα με το Πλανήτης Πρέσπα, μια φιλόδοξη, αλλά χωρίς ισορροπία και προσανατολισμό σύνθεση πανεπιστημιακού μυθιστορήματος, λαϊκού θρύλου και μεταμοντέρνας παρωδίας. Το 2006 ακολούθησε το μυθιστόρημα Ο μωβ μαέστρος, περισσότερο προσωπικό, αλλά μ΄ εμφανή και πάλι την έλλειψη προσανατολισμού και συνοχής. Ένα αυθεντικό ταλέντο φαινόταν ημιανάπτυκτα στάσιμο, πελαγωμένο, χαμένο, όπως τόσα άλλα στη σύγχρονη λογοτεχνία μας.
Τόσο θεαματικότερη είναι η ανάκαμψη ή, ορθότερα ίσως, η ωριμότητα που κατακτήθηκε χάρη στην επεξεργασία των προηγούμενων αστοχιών. Σ΄ ένα σχετικά μικρής έκτασης μυθιστόρημα, όπως είναι το Απόψε δεν έχουμε φίλους, η Νικολαΐδου, με ζηλευτή οικονομία έκφρασης (κάτι πολύ σπάνιο στα μυθιστορήματα που βγαίνουν σήμερα στη χώρα μας), κατορθώνει μια δύσκολη αφηγηματική σύνθεση, η οποία καλύπτει χρονικά μισόν αιώνα νεότερης ελληνικής Ιστορίας, μοιράζει την προσοχή της σε πολύ διαφορετικούς ανθρώπους διαφορετικών γενεών και συμπλέκει με πειστικό τρόπο τις τύχες τους σ΄ έναν μύθο-σχόλιο για τις σχέσεις Ιστορίας, πολιτικής ταυτότητας και προσωπικού ήθους στην ειδική περίπτωση της σύγχρονης ελληνικής εμπειρίας.
Αναλυτικότερα, η Νικολαΐδου πετυχαίνει σ΄ αυτό το μυθιστόρημα τρία πράγματα: α) να στήσει ζωντανούς, ενδιαφέροντες χαρακτήρες, με φωτοσκιάσεις, αντιφάσεις και απρόβλεπτη δυναμική της συμπεριφοράς· β) να παρουσιάσει τρεις διαδοχικές γενιές ανθρώπων όχι με τον συνήθη σε τέτοιες περιπτώσεις ιδεοτυπικό τρόπο (όπου κάθε γενιά περιγράφεται ως δέσμια της προηγούμενης, είτε αναλαμβάνοντας να εξοφλήσει τους λογαριασμούς εκείνης είτε μετακινούμενη από οργή ή ενοχές στον αντίποδά της) αλλά αναδεικνύοντας πολύπλοκες και συχνά αναπάντεχες οργανικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη τους, τα οποία (άλλη μια διαφορά από την πεπατημένη) έχουν ολοκληρωμένη ατομικότητα· και γ) να συνοψίσει την ελληνική περιπέτεια (προπαντός την περιπέτεια των συνειδήσεων) από την Κατοχή ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 διαλέγοντας ως παραδειγματική περίπτωση τις διεργασίες εντός της πανεπιστημιακής κοινότητας της Θεσσαλονίκης το ίδιο διάστημα.
Πυρήνας του μύθου στο Απόψε δεν έχουμε φίλους είναι η αναμέτρηση, τα χρόνια του ΄80, ανάμεσα στον καθηγητή της Ιστορίας Αστερίου και τον μεταπτυχιακό φοιτητή του Σουκιούρογλου. Ο πρώτος είναι χαρισματικός, εκρηκτικός, αιχμηρά γοητευτικός, αλλά επίσης ισχυρογνώμων κι εγωπαθής, ο δεύτερος χαμηλών τόνων, συνεσταλμένος, σχεδόν άχρωμος, αλλά με ήρεμο σθένος κι ερευνητικό πάθος. Και οι δύο έχουν πληβειακή καταγωγή, σπούδασαν με στερήσεις, προχώρησαν χάρη στην επιμονή τους (η οποία, στην περίπτωση του Αστερίου, μετέρχεται και το όπλο του τακτικισμού). Αλλά η στάση τους απέναντι στην επιστήμη τους είναι διαφορετική. Ο πρώτος κηρύσσει τη «στρατευμένη» ανάγνωση της Ιστορίας, απορρίπτοντας ως φενάκη την επιστημονική ουδετερότητα, ο δεύτερος πιστεύει στη σημασία των κρυμμένων λεπτομερειών που φέρνει στο φως η ενδελεχής αρχειακή έρευνα. Ο Σουκιούρογλου αναλαμβάνει να εκπονήσει, υπό την εποπτεία του Αστερίου, διδακτορική διατριβή με θέμα (ακανθώδες) τους δωσίλογους της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Κατοχής. Το συμπέρασμα όμως στο οποίο θα καταλήξει, ότι η δεξαμενή του δωσιλογισμού είχε πιο ετερόκλιτο περιεχόμενο απ΄ όσο θέλει η ιδεολογικά κυρίαρχη ερμηνεία, δεν θ΄ αρέσει καθόλου στον Αστερίου... Γύρω από αυτά τα δύο πρόσωπα κινούνται άλλοι χαρακτήρες που, χάρη στη ζωηρή απόδοσή τους και την αλληλοσυσχέτισή τους από τη συγγραφέα, μετά βίας θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε δευτερεύοντες: η γιαγιά του Σουκιούρογλου Νίνα, λαϊκή γυναίκα με τραυματικά βιώματα και αστείρευτο ψυχικό πλούτο· ο γηραιός καθηγητής Εξάγγελος, αμετανόητος εθνικοσοσιαλιστής· ο μαυραγορίτης Σκίρπας και ο διαβολικός Ατματσίδης ή «φον Ασμάς», συνεργάτες του στην Κατοχή· ο Ντόκος, προικισμένος φοιτητής εκείνα τα χρόνια, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές του εξαιτίας της ηθικά γενναίας, αλλά πολιτικά ακάλυπτης στάσης του, για να καταλήξει ματαιωμένος υπαλληλάκος και δεξιός· η κόρη του Φανή, ανήσυχη φοιτήτρια μ΄ ευαισθησίες αβόλευτες στο αριστερό πολιτικό σχήμα όπου είναι ενταγμένη· ο φίλος της Στράτος, πασόκος συνδικαλιστής φοιτητής, καιροσκόπος, μάστορας της συναλλαγής με τους καθηγητές του με σκοπό την ακαδημαϊκή ανέλιξή του· και άλλοι, και άλλοι. Η αφήγηση παλινδρομεί ανάμεσα στο πριν και το μετά, ανάμεσα στην περίοδο της Κατοχής και τη δεκαετία του 1980, σμιλεύοντας σιγά σι γά την προσωπικότητα των χαρακτήρων και αντιπαραθέτοντας συνεχώς τα δύο άκρα του χρονικού φάσματος, για ν΄ αποτυπώσει ευκρινέστερα την εξέλιξή τους. Η Νικολαΐδου, με το νευρώδες, σπιντάτο ύφος που τη χαρακτήριζε και στα προηγούμενα βιβλία της (αλλά εδώ ωριμότερο, απαλλαγμένο από τους σποραδικούς ακκισμούς), εκθέτει φαινομενικά ουδέτερα τη συμπεριφορά των ηρώων της, σεβόμενη απόλυτα την υποκειμενικότητά τους. Η πραγματική στάση της όμως διακρίνεται όχι μόνον από τους ειρωνικούς τίτλους των επιμέρους ενοτήτων, που χρησιμοποιούν στίχους από το γνωστό εμβατήριο «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», αλλά προπαντός από την τύχη που επιφυλάσσει στους θετικούς ήρωές της. Όπως ο Ντόκος εμποδίστηκε να συνεχίσει τις σπουδές του και αντί για λαμπρός επιστήμονας κατάντησε ασήμαντος δημόσιος υπάλληλος, έτσι και ο Σουκιούρογλου, σαράντα χρόνια αργότερα, υποχρεώνεται ν΄ αποχαιρετήσει τις ακαδημαϊκές φιλοδοξίες του και να γίνει δάσκαλος σε φροντιστήριο, ενώ η Φανή εγκαταλείπει απογοητευμένη τις σπουδές της και γίνεται τραγουδίστρια του έθνικ στην Αθήνα. Τίποτα δεν έχει αλλάξει στην Ελλάδα, μοιάζει να μας λέει η συγγραφέας. Οι άξιοι, οι ακέραιοι εξοβελίζονται από το σύστημα, οι δημαγωγοί σαν τον Αστερίου και οι οπορτουνιστές σαν τον Στράτο σκαρφαλώνουν στην κορυφή. Όπως διερωτάται η ίδια στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «Ποιος μας βεβαίωσε, παρακαλώ, πως αυτή η χώρα ποτέ δεν πεθαίνει;» Μπορούμε τώρα να καταλάβουμε καλύτερα την έμπνευση της Νικολαΐδου να προβάλει ολόκληρη την αφήγηση για την περίοδο 1941- 1989 στις πύρινες ανταύγειες μιας πολύ μεταγενέστερης ιστορικής στιγμής, με την οποία ανοίγει και κλείνει το βιβλίο. Και η στιγμή αυτή δεν είναι άλλη από τον Δεκέμβριο του 2008. Καθώς οι έξαλλοι διαδηλωτές εισβάλλουν στο πανεπιστήμιο σπάζοντας και καίγοντας, ένας από τους ακυρωμένους ήρωες του μυθιστορήματος τους ακολουθεί. Αλλά, ενώ περίμενε να νιώσει ηδονή βλέποντας τα βιβλία να τυλίγονται στις φλόγες, το τσίριγμά τους καθώς καίγονται τού προκαλεί απόγνωση. ΄Επειτα απ΄ όσα έχουν προηγηθεί, η καταστροφική μανία των εισβολέων μάς φαίνεται κατανοητή. Αλλά η αντιφατική στάση του Σουκιούρογλου απέναντι στην πυρπόληση των αλλοτινών ονείρων του αντανακλά το αδιέξοδο μιας Ελλάδας παραδομένης στον καταποντιστικό φαύλο κύκλο της.
Ενα μόνο πράγμα εμποδίζει αυτό το μυθιστόρημα ν΄ αγγίξει τα όρια ενός μικρού αριστουργήματος. Το κρίσιμο πόρισμα της διατριβής του Σουκιούρογλου, ότι η πραγματική γενεαλογία του δωσιλογισμού στη Θεσσαλονίκη διαφέρει από την κυρίαρχη, βολική εκδοχή της, δεν στηρίζεται από το ίδιο το μυθιστόρημα. Απεναντίας μάλιστα, η εικόνα που δίνει η Νικολαΐδου μοιάζει να επιβεβαιώνει αυτή την εκδοχή: οι δωσίλογοι ήταν είτε φασίστες είτε ρεμάλια του υποκόσμου. Αυτό, βέβαια, δεν εκτρέπει το μυθιστόρημα από τον απώτερο στόχο του. Διαταράσσει όμως την εσωτερική λογική του. Αν ο δογματικός Αστερίου έβλεπε πιο σωστά από τον επιμελή, φιλέρευνο, χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες Σουκιούρογλου, δεν θα μπορούσε άραγε να πει κανείς ότι ο τελευταίος ήταν άξιος της τύχης του και ότι η εξουσία της ορθοδοξίας δικαιώθηκε απέναντι στην αιρετική αμφισβήτησή της;
Δεν θα θέλαμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο. Ούτε η Νικολαΐδου, νομίζω, θα το ήθελε. Μάλλον μια απρόσεχτη κοντυλιά χάλασε λίγο το άψογο σχέδιο.
Δημοσθένης Κούρτοβικ, "Τα Νέα"/ "Βιβλιοδρόμιο", 17.4.2010
Ποια είναι η σωστή και ποια η λάθος απόφαση, όταν ο κόσμος γύρω καίγεται;
Ένα πολυπρόσωπο, πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, που διαβάζεται μονορούφι. Μια καλοδουλεμένη αφήγηση με αριστοτεχνική δομή που θέτει τον σύγχρονο έλληνα αναγνώστη μπροστά στο παρελθόν του.
Από τον εκδότη
Κριτική:
.. μας βεβαιώνουν οι νεκροθάφτες της!
Mε το Απόψε δεν έχουμε φίλους η από καιρό αναμενόμενη λογοτεχνική ενηλικίωση της Σοφίας Νικολαΐδου είναι επιτέλους γεγονός. Την περιμέναμε με αδημονία κι εντεινόμενη ανησυχία για την καθυστέρησή της, επειδή η Νικολαΐδου είχε δείξει από το ξεκίνημά της ότι είναι μια από τις πιο προικισμένες, τις πιο πολύτροπα ευαίσθητες φωνές στη νεότερη πεζογραφία μας και είχαμε βάλει ψηλά, ίσως υπερβολικά ψηλά, τον πήχη για τις επόμενες προσπάθειές της.
Ας θυμηθούμε εν τάχει. Πρωτοεμφανίστηκε το 1997, 29χρονη, με το Ξανθιά πατημένη, μια συλλογή σύντομων διηγημάτων, που εντυπωσίαζαν με το νεύρο, την αψιά φρεσκάδα και το υπόγειο πάθος του ύφους. Δύο χρόνια αργότερα έδωσε μια παρόμοια συλλογή, με τίτλο Ο φόβος θα σε βρει και θα΄σαι μόνος. ΄Επειτα, το 2002, επιχείρησε το πέρασμα στη μεγάλη φόρμα με το Πλανήτης Πρέσπα, μια φιλόδοξη, αλλά χωρίς ισορροπία και προσανατολισμό σύνθεση πανεπιστημιακού μυθιστορήματος, λαϊκού θρύλου και μεταμοντέρνας παρωδίας. Το 2006 ακολούθησε το μυθιστόρημα Ο μωβ μαέστρος, περισσότερο προσωπικό, αλλά μ΄ εμφανή και πάλι την έλλειψη προσανατολισμού και συνοχής. Ένα αυθεντικό ταλέντο φαινόταν ημιανάπτυκτα στάσιμο, πελαγωμένο, χαμένο, όπως τόσα άλλα στη σύγχρονη λογοτεχνία μας.
Τόσο θεαματικότερη είναι η ανάκαμψη ή, ορθότερα ίσως, η ωριμότητα που κατακτήθηκε χάρη στην επεξεργασία των προηγούμενων αστοχιών. Σ΄ ένα σχετικά μικρής έκτασης μυθιστόρημα, όπως είναι το Απόψε δεν έχουμε φίλους, η Νικολαΐδου, με ζηλευτή οικονομία έκφρασης (κάτι πολύ σπάνιο στα μυθιστορήματα που βγαίνουν σήμερα στη χώρα μας), κατορθώνει μια δύσκολη αφηγηματική σύνθεση, η οποία καλύπτει χρονικά μισόν αιώνα νεότερης ελληνικής Ιστορίας, μοιράζει την προσοχή της σε πολύ διαφορετικούς ανθρώπους διαφορετικών γενεών και συμπλέκει με πειστικό τρόπο τις τύχες τους σ΄ έναν μύθο-σχόλιο για τις σχέσεις Ιστορίας, πολιτικής ταυτότητας και προσωπικού ήθους στην ειδική περίπτωση της σύγχρονης ελληνικής εμπειρίας.
Αναλυτικότερα, η Νικολαΐδου πετυχαίνει σ΄ αυτό το μυθιστόρημα τρία πράγματα: α) να στήσει ζωντανούς, ενδιαφέροντες χαρακτήρες, με φωτοσκιάσεις, αντιφάσεις και απρόβλεπτη δυναμική της συμπεριφοράς· β) να παρουσιάσει τρεις διαδοχικές γενιές ανθρώπων όχι με τον συνήθη σε τέτοιες περιπτώσεις ιδεοτυπικό τρόπο (όπου κάθε γενιά περιγράφεται ως δέσμια της προηγούμενης, είτε αναλαμβάνοντας να εξοφλήσει τους λογαριασμούς εκείνης είτε μετακινούμενη από οργή ή ενοχές στον αντίποδά της) αλλά αναδεικνύοντας πολύπλοκες και συχνά αναπάντεχες οργανικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη τους, τα οποία (άλλη μια διαφορά από την πεπατημένη) έχουν ολοκληρωμένη ατομικότητα· και γ) να συνοψίσει την ελληνική περιπέτεια (προπαντός την περιπέτεια των συνειδήσεων) από την Κατοχή ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 διαλέγοντας ως παραδειγματική περίπτωση τις διεργασίες εντός της πανεπιστημιακής κοινότητας της Θεσσαλονίκης το ίδιο διάστημα.
Πυρήνας του μύθου στο Απόψε δεν έχουμε φίλους είναι η αναμέτρηση, τα χρόνια του ΄80, ανάμεσα στον καθηγητή της Ιστορίας Αστερίου και τον μεταπτυχιακό φοιτητή του Σουκιούρογλου. Ο πρώτος είναι χαρισματικός, εκρηκτικός, αιχμηρά γοητευτικός, αλλά επίσης ισχυρογνώμων κι εγωπαθής, ο δεύτερος χαμηλών τόνων, συνεσταλμένος, σχεδόν άχρωμος, αλλά με ήρεμο σθένος κι ερευνητικό πάθος. Και οι δύο έχουν πληβειακή καταγωγή, σπούδασαν με στερήσεις, προχώρησαν χάρη στην επιμονή τους (η οποία, στην περίπτωση του Αστερίου, μετέρχεται και το όπλο του τακτικισμού). Αλλά η στάση τους απέναντι στην επιστήμη τους είναι διαφορετική. Ο πρώτος κηρύσσει τη «στρατευμένη» ανάγνωση της Ιστορίας, απορρίπτοντας ως φενάκη την επιστημονική ουδετερότητα, ο δεύτερος πιστεύει στη σημασία των κρυμμένων λεπτομερειών που φέρνει στο φως η ενδελεχής αρχειακή έρευνα. Ο Σουκιούρογλου αναλαμβάνει να εκπονήσει, υπό την εποπτεία του Αστερίου, διδακτορική διατριβή με θέμα (ακανθώδες) τους δωσίλογους της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της Κατοχής. Το συμπέρασμα όμως στο οποίο θα καταλήξει, ότι η δεξαμενή του δωσιλογισμού είχε πιο ετερόκλιτο περιεχόμενο απ΄ όσο θέλει η ιδεολογικά κυρίαρχη ερμηνεία, δεν θ΄ αρέσει καθόλου στον Αστερίου... Γύρω από αυτά τα δύο πρόσωπα κινούνται άλλοι χαρακτήρες που, χάρη στη ζωηρή απόδοσή τους και την αλληλοσυσχέτισή τους από τη συγγραφέα, μετά βίας θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε δευτερεύοντες: η γιαγιά του Σουκιούρογλου Νίνα, λαϊκή γυναίκα με τραυματικά βιώματα και αστείρευτο ψυχικό πλούτο· ο γηραιός καθηγητής Εξάγγελος, αμετανόητος εθνικοσοσιαλιστής· ο μαυραγορίτης Σκίρπας και ο διαβολικός Ατματσίδης ή «φον Ασμάς», συνεργάτες του στην Κατοχή· ο Ντόκος, προικισμένος φοιτητής εκείνα τα χρόνια, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές του εξαιτίας της ηθικά γενναίας, αλλά πολιτικά ακάλυπτης στάσης του, για να καταλήξει ματαιωμένος υπαλληλάκος και δεξιός· η κόρη του Φανή, ανήσυχη φοιτήτρια μ΄ ευαισθησίες αβόλευτες στο αριστερό πολιτικό σχήμα όπου είναι ενταγμένη· ο φίλος της Στράτος, πασόκος συνδικαλιστής φοιτητής, καιροσκόπος, μάστορας της συναλλαγής με τους καθηγητές του με σκοπό την ακαδημαϊκή ανέλιξή του· και άλλοι, και άλλοι. Η αφήγηση παλινδρομεί ανάμεσα στο πριν και το μετά, ανάμεσα στην περίοδο της Κατοχής και τη δεκαετία του 1980, σμιλεύοντας σιγά σι γά την προσωπικότητα των χαρακτήρων και αντιπαραθέτοντας συνεχώς τα δύο άκρα του χρονικού φάσματος, για ν΄ αποτυπώσει ευκρινέστερα την εξέλιξή τους. Η Νικολαΐδου, με το νευρώδες, σπιντάτο ύφος που τη χαρακτήριζε και στα προηγούμενα βιβλία της (αλλά εδώ ωριμότερο, απαλλαγμένο από τους σποραδικούς ακκισμούς), εκθέτει φαινομενικά ουδέτερα τη συμπεριφορά των ηρώων της, σεβόμενη απόλυτα την υποκειμενικότητά τους. Η πραγματική στάση της όμως διακρίνεται όχι μόνον από τους ειρωνικούς τίτλους των επιμέρους ενοτήτων, που χρησιμοποιούν στίχους από το γνωστό εμβατήριο «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», αλλά προπαντός από την τύχη που επιφυλάσσει στους θετικούς ήρωές της. Όπως ο Ντόκος εμποδίστηκε να συνεχίσει τις σπουδές του και αντί για λαμπρός επιστήμονας κατάντησε ασήμαντος δημόσιος υπάλληλος, έτσι και ο Σουκιούρογλου, σαράντα χρόνια αργότερα, υποχρεώνεται ν΄ αποχαιρετήσει τις ακαδημαϊκές φιλοδοξίες του και να γίνει δάσκαλος σε φροντιστήριο, ενώ η Φανή εγκαταλείπει απογοητευμένη τις σπουδές της και γίνεται τραγουδίστρια του έθνικ στην Αθήνα. Τίποτα δεν έχει αλλάξει στην Ελλάδα, μοιάζει να μας λέει η συγγραφέας. Οι άξιοι, οι ακέραιοι εξοβελίζονται από το σύστημα, οι δημαγωγοί σαν τον Αστερίου και οι οπορτουνιστές σαν τον Στράτο σκαρφαλώνουν στην κορυφή. Όπως διερωτάται η ίδια στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «Ποιος μας βεβαίωσε, παρακαλώ, πως αυτή η χώρα ποτέ δεν πεθαίνει;» Μπορούμε τώρα να καταλάβουμε καλύτερα την έμπνευση της Νικολαΐδου να προβάλει ολόκληρη την αφήγηση για την περίοδο 1941- 1989 στις πύρινες ανταύγειες μιας πολύ μεταγενέστερης ιστορικής στιγμής, με την οποία ανοίγει και κλείνει το βιβλίο. Και η στιγμή αυτή δεν είναι άλλη από τον Δεκέμβριο του 2008. Καθώς οι έξαλλοι διαδηλωτές εισβάλλουν στο πανεπιστήμιο σπάζοντας και καίγοντας, ένας από τους ακυρωμένους ήρωες του μυθιστορήματος τους ακολουθεί. Αλλά, ενώ περίμενε να νιώσει ηδονή βλέποντας τα βιβλία να τυλίγονται στις φλόγες, το τσίριγμά τους καθώς καίγονται τού προκαλεί απόγνωση. ΄Επειτα απ΄ όσα έχουν προηγηθεί, η καταστροφική μανία των εισβολέων μάς φαίνεται κατανοητή. Αλλά η αντιφατική στάση του Σουκιούρογλου απέναντι στην πυρπόληση των αλλοτινών ονείρων του αντανακλά το αδιέξοδο μιας Ελλάδας παραδομένης στον καταποντιστικό φαύλο κύκλο της.
Ενα μόνο πράγμα εμποδίζει αυτό το μυθιστόρημα ν΄ αγγίξει τα όρια ενός μικρού αριστουργήματος. Το κρίσιμο πόρισμα της διατριβής του Σουκιούρογλου, ότι η πραγματική γενεαλογία του δωσιλογισμού στη Θεσσαλονίκη διαφέρει από την κυρίαρχη, βολική εκδοχή της, δεν στηρίζεται από το ίδιο το μυθιστόρημα. Απεναντίας μάλιστα, η εικόνα που δίνει η Νικολαΐδου μοιάζει να επιβεβαιώνει αυτή την εκδοχή: οι δωσίλογοι ήταν είτε φασίστες είτε ρεμάλια του υποκόσμου. Αυτό, βέβαια, δεν εκτρέπει το μυθιστόρημα από τον απώτερο στόχο του. Διαταράσσει όμως την εσωτερική λογική του. Αν ο δογματικός Αστερίου έβλεπε πιο σωστά από τον επιμελή, φιλέρευνο, χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες Σουκιούρογλου, δεν θα μπορούσε άραγε να πει κανείς ότι ο τελευταίος ήταν άξιος της τύχης του και ότι η εξουσία της ορθοδοξίας δικαιώθηκε απέναντι στην αιρετική αμφισβήτησή της;
Δεν θα θέλαμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο. Ούτε η Νικολαΐδου, νομίζω, θα το ήθελε. Μάλλον μια απρόσεχτη κοντυλιά χάλασε λίγο το άψογο σχέδιο.
Δημοσθένης Κούρτοβικ, "Τα Νέα"/ "Βιβλιοδρόμιο", 17.4.2010
Τα τελευταία χρόνια τυχαίνει το καλύτερο βιβλίο της κάθε χρονιάς να το διαβάζω καλοκαίρι. Ίσως να φταίει η διάθεση, ίσως ο χρόνος, ίσως ο προγραμματισμός για βιβλία που θέλω να διαβάσω.
Με τη Σοφία Νικολαΐδου ταξιδεύαμε μαζί στο αεροπλάνο για Θεσσαλονίκη όταν ανέβηκα για το 5ο Ελληνικό Συνέδριο Bookcrossing και εκείνη επέστρεφε από παρουσιάσεις του βιβλίου σπίτι της , αλλά και στο Συνέδριο στην ανοιχτή συζήτηση του οποίου συμμετείχε. Κρίμα που δεν μου είχε εντυπωθεί αρκετά το πρόσωπό της ακόμα για να τη γνωρίσω και να συνομιλήσουμε λίγο περισσότερο, αφού εκτός από εξαιρετική συγγραφέας φαίνεται και ένας άκρως ισορροπημένος άνθρωπος. Άκουσα τα καλύτερα γι' αυτήν και από μία ξαδέρφη μου μαθήτριά της στο Μεταπτυχιακό Τμήμα δημιουργικής γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Αρθρογραφεί και στα Νέα. Και το βιβλίο παίζει παντού σε παρουσιάσεις και κριτικές καθώς και στα ευπώλητα. Είχε όλα τα στοιχεία δηλαδή να είμαι και καλά προδιατεθειμένος, αλλά και πάρα πολύ επιφυλακτικός για μία συγγραφέα που είναι και στον "Ακαδημαϊκό" χώρο και στο χώρο της "Λογοτεχνίας" και στο χώρο των μέσων. Μην ξεχνάμε ότι φτιάχτηκαν κι άλλα best seller με αυτόν τον τρόπο και βραβεία δόθηκαν πρόσφατα...
Και άρχισα να τρομάζω μόλις ξεκίνησα το βιβλίο γιατί στην αρχή δεν έδειχνε τη δυναμική που έχτιζε η συγγραφέας υποδόρια και μεθοδικά. Πολλά ασύνδετα μεταξύ τους - κατ' αρχήν- πρόσωπα, συνεχή άλματα χρονικά μπρος πίσω και από ιστορία σε ιστορία. Σαν να έβλεπες μικρά κομμάτια πάζλ πολύ όμορφα μεν δοσμένα αλλά που δεν έβγαζαν νόημα. Όλα αυτά μέχρι την πρώτη βράση... εκεί που άρχιζε σιγά -σιγά να αλλάζουν υφή , μυρωδιά και γεύση τα υλικά, να αναμιγνύονται σε ιδανική ποσότητα.
Ο καθηγητής Ιστορίας Αστερίου - αν θυμάμαι καλά από το βιβλίο- λέει στο φοιτητή του ότι είναι λάθος η αντίληψη ότι η Ιστορία κάνει κύκλους. Σπείρα κάνει... Σοφή κουβέντα. Η ιστορία με διαφορετικά υποκείμενα και υπερκείμενα κάθε φορά, άλλες συνιστώσες και συνθήκες, περνάει από τα ίδια δισδιάστατα σημεία αλλά με διαφορετικές τρισδιάστατες συνισταμένες και εφαπτομένες. Όπως ακριβώς και το βιβλίο. Σπειροειδώς εξελίσσεται και αναπτύσσει τη δυναμική που μόνο η σπείρα μπορεί να έχει για να το εκτινάξει.
Μέσα σε ένα βιβλίο 270 σελίδων, με απλή και απέριττη γλώσσα χωρίς φτιασίδια τα καταφέρνει όλα. Να μπει στην ουσία 75 χρόνων νεότερης και νεότατης ιστορίας, να φωτίσει το Ακαδημαϊκό σύστημα και τα πράγματα που ταλαιπωρούν την επιστήμη και τους επιστήμονες της Ιστορίας, να φτιάξει ολοζώντανους χαρακτήρες με όχι πάντα αναμενόμενη δράση και αντίδραση, να δώσει εικόνες και συναισθήματα με τα ελάχιστα...
Μου έδωσε την αίσθηση ότι διαβάζοντας το ξεφύλλιζα με τα χέρια ένα κρεμμύδι, ξεκινώντας από την άχαρη και ανατριχιαστική στην αρχή εξωτερική κριτσανιστή φλούδα, και προχωρώντας ένα - ένα τα στρώματα που έπρεπε να κοπούν με τα χέρια, να βγάλουν χυμούς, και να προστεθούν φλούδα - φλούδα μέχρι την καρδιά που δεν ξέρεις πια τι να την κάνεις και την καταπίνεις. Και ναι, έκλαψα καθαρίζοντας το κρεμμύδι.
Η Νικολαΐδου σ' αυτό το βιβλίο ήταν η απάντησή μου - και η επιβεβαίωσή μου- σε τρεις συγγραφείς που με εκνεύρισαν πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια:
Στον Βασίλη Αλεξάκη και το μ.Χ. του αφού απέδειξε ότι μπορείς να σκαλίσεις πολύ πιο δυσώδεις πληγές στο θέμα του βιβλίου σου -από τις ήδη γνωστές λίγο - πολύ δικές του-, να στηλιτεύσεις, να εκφέρεις άποψη μέσα όμως από ένα άρτιο μυθιστόρημα, με δομή, ήρωες, πλοκή και συναίσθημα.
Στον Γιώργο Σκαμπαρδώνη και την τοποθέτησή στο Συνέδριο περί "βιβλίων" και "σκουπιδιών" αφού αφ' ενός αποδεικνύει ότι ποτέ οι διαχωρισμοί δεν ήταν τόσο εύκολοι, ούτε τόσο κάθετοι και αφετέρου ότι ένα ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ βιβλίο θα αγαπηθεί και θα πουλήσει γιατί είναι καλό το βιβλίο και όχι γιατί είναι "αξιόλογος" και διανοούμενος" ο συγγραφέας. (Θα ήθελα πάρα πολύ να μπορούσε να γράψει ένα αντίστοιχο βιβλίο η Δημουλίδου μόνο και μόνο για να δω τη μούρη του, αλλά δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση δυστυχώς.)
Στον Μιχάλη Μιχαηλίδη και την "Πινακοθήκη Τεράτων" του (αλλά και στον Αλεξάκη πάλι) γιατί αποδεικνύει ότι ένας καλός συγγραφέας μυθιστορήματος αναδεικνύεται από το μύθο του βιβλίου του και όχι απ΄τον προσωπικό του "μύθο" τον οποίο προσπαθεί εναγωνίως να χτίσει...
Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο εισάγει μία νέα εποχή στο είδος του "ιστορικού" μυθιστορήματος, σκληρή αλλά και αληθινή χωρίς στρογγυλέματα και ευκολίες και με όλη την απόλαυση του μυθιστορήματος ατόφια, σε σύγχρονη γλώσσα και αφήγηση.
Θέλω αυτό το βιβλίο να πάρει τα δέκα μου αστεράκια φέτος. Να πάρει και τα βραβεία. Να πουλήσει και πολύ. Κα να συναντηθώ ξανά με τη συγγραφέα για να πούμε όσα δεν προλάβαμε.
Αρχίζω να σκέφτομαι πιο σοβαρά το μεταπτυχιακό στο οποίο διδάσκει...
ΔΥΟ ΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ (από τις αμέτρητες)
-Η ιστορία είναι υπόθεση πολύ προσωπική. Πρώτα κοιτάς να δεις που θα κυλήσει το αίμα σου και μετά διαλέγεις πλευρά...
- Σε δύσκολους καιρούς η ιδεολογία είναι καύσιμο. Όποιος βασανίζει τις ιδέες βασανίζεται...
Με τη Σοφία Νικολαΐδου ταξιδεύαμε μαζί στο αεροπλάνο για Θεσσαλονίκη όταν ανέβηκα για το 5ο Ελληνικό Συνέδριο Bookcrossing και εκείνη επέστρεφε από παρουσιάσεις του βιβλίου σπίτι της , αλλά και στο Συνέδριο στην ανοιχτή συζήτηση του οποίου συμμετείχε. Κρίμα που δεν μου είχε εντυπωθεί αρκετά το πρόσωπό της ακόμα για να τη γνωρίσω και να συνομιλήσουμε λίγο περισσότερο, αφού εκτός από εξαιρετική συγγραφέας φαίνεται και ένας άκρως ισορροπημένος άνθρωπος. Άκουσα τα καλύτερα γι' αυτήν και από μία ξαδέρφη μου μαθήτριά της στο Μεταπτυχιακό Τμήμα δημιουργικής γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Αρθρογραφεί και στα Νέα. Και το βιβλίο παίζει παντού σε παρουσιάσεις και κριτικές καθώς και στα ευπώλητα. Είχε όλα τα στοιχεία δηλαδή να είμαι και καλά προδιατεθειμένος, αλλά και πάρα πολύ επιφυλακτικός για μία συγγραφέα που είναι και στον "Ακαδημαϊκό" χώρο και στο χώρο της "Λογοτεχνίας" και στο χώρο των μέσων. Μην ξεχνάμε ότι φτιάχτηκαν κι άλλα best seller με αυτόν τον τρόπο και βραβεία δόθηκαν πρόσφατα...
Και άρχισα να τρομάζω μόλις ξεκίνησα το βιβλίο γιατί στην αρχή δεν έδειχνε τη δυναμική που έχτιζε η συγγραφέας υποδόρια και μεθοδικά. Πολλά ασύνδετα μεταξύ τους - κατ' αρχήν- πρόσωπα, συνεχή άλματα χρονικά μπρος πίσω και από ιστορία σε ιστορία. Σαν να έβλεπες μικρά κομμάτια πάζλ πολύ όμορφα μεν δοσμένα αλλά που δεν έβγαζαν νόημα. Όλα αυτά μέχρι την πρώτη βράση... εκεί που άρχιζε σιγά -σιγά να αλλάζουν υφή , μυρωδιά και γεύση τα υλικά, να αναμιγνύονται σε ιδανική ποσότητα.
Ο καθηγητής Ιστορίας Αστερίου - αν θυμάμαι καλά από το βιβλίο- λέει στο φοιτητή του ότι είναι λάθος η αντίληψη ότι η Ιστορία κάνει κύκλους. Σπείρα κάνει... Σοφή κουβέντα. Η ιστορία με διαφορετικά υποκείμενα και υπερκείμενα κάθε φορά, άλλες συνιστώσες και συνθήκες, περνάει από τα ίδια δισδιάστατα σημεία αλλά με διαφορετικές τρισδιάστατες συνισταμένες και εφαπτομένες. Όπως ακριβώς και το βιβλίο. Σπειροειδώς εξελίσσεται και αναπτύσσει τη δυναμική που μόνο η σπείρα μπορεί να έχει για να το εκτινάξει.
Μέσα σε ένα βιβλίο 270 σελίδων, με απλή και απέριττη γλώσσα χωρίς φτιασίδια τα καταφέρνει όλα. Να μπει στην ουσία 75 χρόνων νεότερης και νεότατης ιστορίας, να φωτίσει το Ακαδημαϊκό σύστημα και τα πράγματα που ταλαιπωρούν την επιστήμη και τους επιστήμονες της Ιστορίας, να φτιάξει ολοζώντανους χαρακτήρες με όχι πάντα αναμενόμενη δράση και αντίδραση, να δώσει εικόνες και συναισθήματα με τα ελάχιστα...
Μου έδωσε την αίσθηση ότι διαβάζοντας το ξεφύλλιζα με τα χέρια ένα κρεμμύδι, ξεκινώντας από την άχαρη και ανατριχιαστική στην αρχή εξωτερική κριτσανιστή φλούδα, και προχωρώντας ένα - ένα τα στρώματα που έπρεπε να κοπούν με τα χέρια, να βγάλουν χυμούς, και να προστεθούν φλούδα - φλούδα μέχρι την καρδιά που δεν ξέρεις πια τι να την κάνεις και την καταπίνεις. Και ναι, έκλαψα καθαρίζοντας το κρεμμύδι.
Η Νικολαΐδου σ' αυτό το βιβλίο ήταν η απάντησή μου - και η επιβεβαίωσή μου- σε τρεις συγγραφείς που με εκνεύρισαν πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια:
Στον Βασίλη Αλεξάκη και το μ.Χ. του αφού απέδειξε ότι μπορείς να σκαλίσεις πολύ πιο δυσώδεις πληγές στο θέμα του βιβλίου σου -από τις ήδη γνωστές λίγο - πολύ δικές του-, να στηλιτεύσεις, να εκφέρεις άποψη μέσα όμως από ένα άρτιο μυθιστόρημα, με δομή, ήρωες, πλοκή και συναίσθημα.
Στον Γιώργο Σκαμπαρδώνη και την τοποθέτησή στο Συνέδριο περί "βιβλίων" και "σκουπιδιών" αφού αφ' ενός αποδεικνύει ότι ποτέ οι διαχωρισμοί δεν ήταν τόσο εύκολοι, ούτε τόσο κάθετοι και αφετέρου ότι ένα ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ βιβλίο θα αγαπηθεί και θα πουλήσει γιατί είναι καλό το βιβλίο και όχι γιατί είναι "αξιόλογος" και διανοούμενος" ο συγγραφέας. (Θα ήθελα πάρα πολύ να μπορούσε να γράψει ένα αντίστοιχο βιβλίο η Δημουλίδου μόνο και μόνο για να δω τη μούρη του, αλλά δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση δυστυχώς.)
Στον Μιχάλη Μιχαηλίδη και την "Πινακοθήκη Τεράτων" του (αλλά και στον Αλεξάκη πάλι) γιατί αποδεικνύει ότι ένας καλός συγγραφέας μυθιστορήματος αναδεικνύεται από το μύθο του βιβλίου του και όχι απ΄τον προσωπικό του "μύθο" τον οποίο προσπαθεί εναγωνίως να χτίσει...
Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο εισάγει μία νέα εποχή στο είδος του "ιστορικού" μυθιστορήματος, σκληρή αλλά και αληθινή χωρίς στρογγυλέματα και ευκολίες και με όλη την απόλαυση του μυθιστορήματος ατόφια, σε σύγχρονη γλώσσα και αφήγηση.
Θέλω αυτό το βιβλίο να πάρει τα δέκα μου αστεράκια φέτος. Να πάρει και τα βραβεία. Να πουλήσει και πολύ. Κα να συναντηθώ ξανά με τη συγγραφέα για να πούμε όσα δεν προλάβαμε.
Αρχίζω να σκέφτομαι πιο σοβαρά το μεταπτυχιακό στο οποίο διδάσκει...
ΔΥΟ ΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ (από τις αμέτρητες)
-Η ιστορία είναι υπόθεση πολύ προσωπική. Πρώτα κοιτάς να δεις που θα κυλήσει το αίμα σου και μετά διαλέγεις πλευρά...
- Σε δύσκολους καιρούς η ιδεολογία είναι καύσιμο. Όποιος βασανίζει τις ιδέες βασανίζεται...
Το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς μέχρι στιγμής, αν και δύσκολα θα επισκιαστεί από κάποιο άλλο, αλλά όσο ζω ελπίζω. Λοιπόν στο προκείμενο, ρέουσα γραφή, καταπληκτικό ταξίδι μπρος πίσω στο χρόνο χαρακτήρες με ουσία και ένα θέμα που κάνει τζιζ. Το βιβλίο προκάλεσε σκάνδαλο στη συμπρωτεύουσα στους κοσμικούς και στους πανεπιστημιακούς κύκλους, μια και όλοι αναρωτιόντουσαν ποιοι κρυβόνται πίσω από τα ονόματα Αστερίου και Εξάγγελος. Όμως για μένα το κατώρθωμα του βιβλίου είναι η μη θέση που παίρνει η συγγραφέας στα τεκτενόμενα αποδίδωντας, τα του καίσαρος του καίσαρι, δεξιά και αριστερά. Οι λίγες σελίδες του βιβλίου προφύλαξαν την πλοκή από άσκοπο ξεχείλωμα και τον αναγώστη από τη βαρεμάρα μις παράθεσης ιστορικών γεγονότων, που μπορεί να μην τον ενδιέφεραν καθόλου. Τέλος περιμένω με ανυπομονισία το επόμενο ,γιατί ο πύχης είναι ήδη πολύ ψηλά
Πίσω σε μένα.
Στην bigchimaira στο πλαίσιο του Impulse - Αφιερωμένο (Medley) Challenge που διοργανώνω 1/12/2012 - 31/1/2013!
~~~~~ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ~~~~~
Καλωσήρθες στο BookCrossing! Γράψε αν θες ένα μικρό σχόλιο για το πού και πώς βρήκες το βιβλίο. Δεν χρειάζεται να γραφτείς στο site για να γράψεις σχόλιο παρακάτω - μπορείς να παραμείνεις ανώνυμος!
Διάβασε το βιβλίο, αν θέλεις, και μετά βοήθησέ το να συνεχίσει το ταξίδι του αφήνοντάς το κάπου (σε ένα παγκάκι, σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο, στο προαύλιο του σχολείου, στο τραπεζάκι μιας καφετέριας, κλπ.) για να το βρει κάποιος όπως το βρήκες κι εσύ. Μπορείς ακόμη να το χαρίσεις σε κάποιον φίλο σου!
Μπορείς να συναντήσεις άλλους Έλληνες BookCrossers στο Ελληνικό Φόρουμ του site για να σου εξηγήσουν ό,τι χρειάζεσαι να ξέρεις. Επίσης μπορείς να ρίξεις μια ματιά στον Ταξιδιωτικό Οδηγό BookCrossing και στο Ελληνικό Bookrossing wiki που θα σου λύσουν κάποιες απορίες για τη λειτουργία του site.
Για να αφήσεις σχόλιο (αρχικά να με ενημερώσεις ότι βρήκες το βιβλίο!), γράψε (επάνω αριστερά στο "Enter a BCID") τον κωδικό αριθμό που βρίσκεται στην ετικέτα μέσα στο βιβλίο, και πάτα "Go".
Ευχαριστώ, και καλή ανάγνωση!
Καλό ταξίδι βιβλιαράκι!
~~~~~ FOR THE NEXT READER ~~~~~
Welcome to BookCrossing! Write if you want a short entry about how and where you found this book. You don’t have to register to this site to do so, you can remain anonymous.
Read the book if you wish and then help it continue its trip by leaving it in a public place (a bench, a coffee-shop table, a phone booth etc) for someone to find it the same way you did. You may even give it to a friend to read!
Καλωσήρθες στο BookCrossing!
Διάβασε το βιβλίο, αν θέλεις, και μετά βοήθησέ το να συνεχίσει το ταξίδι του αφήνοντάς το κάπου (σε ένα παγκάκι, σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο, στο προαύλιο του σχολείου, στο τραπεζάκι μιας καφετέριας, κλπ.) για να το βρει κάποιος όπως το βρήκες κι εσύ. Μπορείς ακόμη να το χαρίσεις σε κάποιον φίλο σου!
Μπορείς να συναντήσεις άλλους Έλληνες BookCrossers στο Ελληνικό Φόρουμ του site για να σου εξηγήσουν ό,τι χρειάζεσαι να ξέρεις. Επίσης μπορείς να ρίξεις μια ματιά στον Ταξιδιωτικό Οδηγό BookCrossing και στο Ελληνικό Bookrossing wiki που θα σου λύσουν κάποιες απορίες για τη λειτουργία του site.
Για να αφήσεις σχόλιο (αρχικά να με ενημερώσεις ότι βρήκες το βιβλίο!), γράψε (επάνω αριστερά στο "Enter a BCID") τον κωδικό αριθμό που βρίσκεται στην ετικέτα μέσα στο βιβλίο, και πάτα "Go".
Ευχαριστώ, και καλή ανάγνωση!
Welcome to BookCrossing!
Read the book if you wish and then help it continue its trip by leaving it in a public place (a bench, a coffee-shop table, a phone booth etc) for someone to find it the same way you did. You may even give it to a friend to read!
μου το έδωσε ο karjim στη συγκέντρωση bookcrossing στο καφέ μπαρ Οινώ
δεν έχω να συμπληρώσω κάτι παραπάνω από τους προηγούμενους σχολιαστές αυτού του βιβλίου, παρά μόνο να συμφωνήσω για την εύστοχη γλαφυρότητα της συγγραφέως σε ένα "δύσκολο" θέμα.
